آشنایی با دیدنی های تاریخی و زیارتی مشهد

حرم امام رضا در مشهد، ایران مجموعه ای است که شامل مقبره امام رضا، امام هشتم شیعیان دوازده گانه است. این منطقه بزرگترین مسجد جهان است. همچنین در این مجتمع مسجد گوهرشاد، یک موزه، یک کتابخانه، چهار حوزه علمیه، یک گورستان، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، یک سالن ناهار خوری برای زائران، تالارهای گسترده نماز و ساختمان های دیگر قرار دارد.

این مجموعه در تور مشهد یکی از مراکز گردشگری در ایران است و به عنوان “قلب شیعه ایران ”  توصیف شده است که 12 میلیون شیعه ایرانی و غیر ایرانی هر ساله به زیارت حرم می روند. این مجتمع توسط بنیاد آستان قدس رضوی که هم اکنون به سرپرستی یک روحانی برجسته ایرانی به نام احمد مروی اداره می شود. خود حرم مساحتی به میزان 267079 مترمربع را در خود جای داده است ، در حالی که هفت حیاط اطراف آن، مساحت 331578 متر مربع را دربر می گیرد. همچنین همه ساله مراسم پاکسازی گرد و غبار در حرم امام رضا (ع) برگزار می شود.

تاریخ ساخت حرم امام رضا
سال های اول
به گزارش سفر باتو ، دارالعماره (اقامتگاه سلطنتی) یا باغ حمید بن قتابه الطایی قلعه ای در دهکده سناباد بود. قدمت آن به دوران قبل از دین مسیح بر می گردد. این اقامتگاه در جاده چنگال سناباد، نیشابور، سرخس، توس و رادکان قرار گرفته بود. در حقیقت، این دژ مکانی برای موقعیت های مرزبانان و ایجاد امنیت این جاده ها و مناطق بوده است. پس از رحلت هارون الرشید، وی در همین مکان به خاک سپرده شد. با توجه به این واقعه تاریخی، دارالعماره به عنوان مقبره هاروییه شناخته شده بود. بنای اصلی دارالعماره در واقع معبدی بوده است که زرتشتیان برای عبادت از آن استفاده می کردند. این بنا به دستور آل مأمون تخریب شد و پس از آن بنا به معماری خاص خراسان بازسازی شد. چهار دیوار ساده و کوتاه، پوشیده از گنبد شیب کم، در اطراف بنا احداث شده است. پس از آن، نام مقبره (هارونیویه) تغییر یافت و معروف به مشهد الا-رضا، به دلیل وجود امام مقدس، شد. مشهد به معنای واقعی کلمه به معنای مکانی است که یک شهید در آن دفن شده است.

شهادت علی الرضا

در سال 818 ، امام علی الرضا توسط خلیفه عباسی مأمون به قتل رسید و در كنار قبر پدر آل مأمون، هارون الرشید دفن شد.  پس از این واقعه، این مکان به عنوان مشهد الرضا (“محل شهادت الرضا”) خوانده شد. شیعیان و سنی ها زیارت از این مکان  را آغاز کردند. در اواخر قرن نهم میلادی گنبدی بر روی قبر ساخته شد و بسیاری از بناها و بازارها در اطراف آن سرچشمه گرفت. همچنین این حرم در طول این بازه ی زمانی هزار ساله چندین بار ویران و بازسازی شده است.

مسافر مشهور مسلمان ابن بطوطه در سال 1333 از مشهد بازدید كرد و گزارش داد كه این شهر بزرگ با درختان میوه فراوان، نهرها و آسیاب ها است. این حرم دارای گنبدی بزرگ است، همچنین دیوارهایی که با کاشی های رنگی تزئین شده اند در این حرم وجود دارند. روبروی مقبره، مقبره خلیفه هارون الرشید است که توسط لوسترهایی بزرگ تزیین شده اند. اما مقبره هارون الرشید مقدس نیست، زیرا وی مسئول قتل امامان ششم و هفتم شیعیان بوده است.

مشهد با ظهور سلسله صفوی در سال 1501 میلادی و اعلام آنها از مکتب شیعه به عنوان آیین دولتی، به اوج توسعه خود رسید و خیلی زود به یکی از بزرگترین اماکن زیارتی بدل شد. با این حال ، از آنجا که خراسان استان مرزی امپراتوری صفوی بود، به همین دلیل مشهد دچار حمله های مکرر و دوره های اشغال توسط خیسانان ازبک شد – محمدخان، عبدالله خان شعبانی، محمد سلطان و به ویژه عبدالمومن خان از این مهاجم ها بودند و این تهاجم ها تا  به زمان شاه عباس اول ادامه یافت كه سرانجام ازبك ها را از خراسان بیرون كشید.

ساخت بنای حرم

صحن عتیق در زمان شاه عباس اول ساخته شد و در دوره صفویان، تلاش های زیادی برای بهبود آن صورت گرفت. شاه طهماسپ اول شروع به مرمت و گچ کاری مناره در نزدیکی گنبد کرد و در سال 932/1525 کاشی های گران بهایی که گنبد را پوشانده است به آجرهای با روکش طلا تغییر یافت. پس از غارت آن ها در هنگام حمله عبد المؤمنین خان ازبگ، آجرهای با روکش طلا توسط شاه عباس در سال 1010/1601 بازسازی شد كه جزئیات آن بر روی كتیبه مینا شده توسط علی رضا عباسی نوشته شده است. شاه عباس همچنین شروع به ایجاد و ساخت ایوان های شمالی، اتاق ها، اتاق ها، نما و همچنین ایوان های شرقی و غربی کرد. گفته می شود که ملا محسین فید کاشانی دستور داد تاکسی توحید خاناه را در ضلع شمالی حرم مستقر کند. پرتقال اللهوردیخان ، ایوان در ضلع شمالی دارالضیافه (اتاق پذیرایی) و روبرو حاتم خانی، همه در زمان شاهزاده های بزرگ صفویان، اللردردیخان و حاتم بیگ اردوبادی ساخته شده اند.

هممچنین شاه عباس دوم دستور کاشی کاری صحن عتیق را داد و شاه سلیمان نیز دستور تعمیر گنبد حرم را که به دلیل زلزله شکافته شده بود، داد. وی همچنین دستور داد چندین مدرسه (حوزه علمیه اسلامی) تأسیس شود. ایوان شمالی مسجد گوهرشاد، ورودی حرم مطهر، به همراه محل نماز واقع در پائین خیابان  توسط یک بنای مهربانی اصفهانی بنام استاد شجاع تعمیر و کاشی کاری شده است.